مسمومیت و کمکهای اولیه آن

مسمومیت ها Poisoning :
مسمومیت با مواد غذایی فاسد ، داروها ، مواد مخدر و ... یکی از موارد شایع فوریتهای پزشکی است .
در زندگی روزمره با موارد زیادی از مسمومیت ها برخورد خواهید کرد . عدم آگاهی از طرز برخورد صحیح با
مسمومیت ممکن است به مرگ آنان منجر شود . ار آنجایی که اکثر موارد مسمومیت ها در منزل رخ می
دهند اطلاع کافی افراد همه خانواده ها از مسمومیت ها ضروری است
تعریف مسمومیت Poisoning definition :
هر ماده ای که پس از ورود به بدن قادر به مختل نمودن سلامت یا از بین رفتن زندگی شود ، زهر یا سم
( Poison ) نامیده می شود به دنبال ورود مواد سمی ( مایع ، جامد ، گاز ) اختلال در کارکرد دستگاه های
مختلف بدن ایجاد می شود
علت مسمومیت Cause poisoning :
اغلب مسمومیت ها به دلیل بی احتیاطی و به صورت اتفاقی است ولی گاهی به قصد خودکشی اتفاق
می افتند . از علل مسمومیت ها می توان مسمومیتهای غذایی ، مسمومیت با اسید و باز قوی ،
مسمومیت قارچی ، مسمومیت با تریاک ، مسمومیت دارویی ( خواب آورها و ... ) نفتالین ، سیانور ،
نفت و بنزین ، حشره کشها و ... را نام برد
راه های ورود سم به بدن Ways Poison entry into the body :
از راه دهان : مانند خوردن داروها ، قارچهای سمی ، تریاک ، نفت ، مواد حشره کش ، نفتالین و غذاهای
فاسد
از راه شش ها : مانند استنشاق گازهای سمی مثل مونو اکسید کربن ، حشره کش ها و ...
از راه پوست : مثل مسمومیت با حشره کش های کلر دار
از راه عروق بدن : مانند گاز گرفتن ، نیش حشرات و تزریق
علایم عمومی مسمومیت ها General symptoms of poisoning :
1 – علایم گوارشی : مثل تهوع و استفراغ ، اسهال و شکم درد
2 – علایم عمومی : مثل سردرد ، بی حالی و ضعف
3 – علایم عصبی : مثل تشنج ، هذیان و اختلال هوشیاری
4 – علایم خفگی : مثل کبودی صورت و لبها و اشکال در تنفس
5 – علایم سوختگی : مثل سوختگی مخاط دهان و زبان
6 – علایم بینایی : مثل اشک ریزش فراوان ، تاری دید
اهداف کلی مراقبتهای نخستین در مسمومیتها :
1 – شناسایی نوع سم با سوال کردن از مسموم یا اقوام و نزدیکان او و یا جستجوی محیط اطراف و
بررسی شیشه های خالی و یا استشمام بوی دهان و ...
2 – رقیق یا بی اثر کردن سم با تجویز آب ، شیر ، فرنی و ...
3 – خارج کردن سم با وادار کردن مسموم به استفراغ ( در صورتی که مدت زیادی از زمان مسمومیت
نگذشته باشد ) . در برخی موارد وادار کردن مسموم به استفراغ ممنوع است
4 – رساندن سریع مصدوم به بیمارستان و دادن اطلاعات کافی به کادر درمانی
5 – انجام اقدامات حمایتی مثل حفظ تنفس و در صورت لزوم انجام اقدامات احیاء
مسمومیت با تریاک Opium poisoning :
این نوع مصمومیت به قصد خودکشی و یا مصرف به عنوان مسکن و خواب آور ( در افراد نا آگاه ) و یا به
قصد کشتن در افراد مسن و از کار افتاده ( توسط اطرافیان ) ایجاد می شود . مصرف 1 تا 2 گرم تریاک
می تواند انسان را به هلاکت برساند . علایم مسمومیت در بیمار مسموم پس از طی یک ساعت از
مصرف آن آغاز می شود . در افراد ضعیف و کودکان علایم مسمومیت زودتر ظاهر می شود .
علایم آن عبارتند از :
تهوع ، استفراغ ، سرگیجه ، ضعف شدید ، عرق سرد ، خشک شدن دهان ، تنگی مردمک چشم ،
خارش در صورت و بینی و حساسیت پوستی ، احساس گرما ( فرد مسموم بی اختیار لباسهاس خود را
در می آورد ) ، خواب آلودگی ، اختلال در هوشیاری و بی نظمی در تنفس ، استشمام بوی تریاک از
دهان و اشکال در دفع ادرار
مسمومیت غذایی Food poisoning :
مسمومیت غذایی بیشتر در اثر خوردن اغذیه فاسد ( مانده و آلوده ) بخصوص در فصل تابستان ایجاد
می شود . غذاهایی مثل گوشت ، کنسرو ، تخم مرغ ، ماهی ، شیر ، خامه ، پنیر و ... بیشتر از بقیه
احتمال آلودگی و فساد داشته و جزو علل شایع مسمومیت غذایی هستند . مسمومیت های غذایی در
اثر فعالیت میکروبها از جمله سالمونلا ها ، استافیلوکوک ها ، استرپتوکوک هاو ... ایجاد می شوند این
میکروبها ماده سمی ترشح می کنند و این سموم سبب بروز علایم می شود که علایم آن عبارتد از :
اسهال ، استفراغ ، شکم درد ، تب ، ضعف ، سرگیجه ، سردرد ، و ... که معمولا 3 تا 10 ساعت پس از
مصرف غذای فاسد ایجاد می شوند
مسمومیت با مشروبات الکلی Alcohol poisoning :
این مسمومیت در اثر افراط در نوشیدن الکل پیش می آید و علایم آن عبارتند از :
تهوع ، استفراغ ، افت درجه حرارت بدن ، استشمام بوی الکل از دهان ، گشادی مردمک ها ، بر
افروختگی صورت ، قرمزی چشم و خواب آلودگی می باشد
مسمومیت در اثر خوردن حشره کش های نباتی ( مثل پارایتون ) :
از این مواد سمی در سمپاشی درختان میوه استفاده می شود . مسمومیت با آن پس از چند دقیقه
ظاهر می شود . فرد مسموم به دنبال مصرف میوه آلوده به سم سریعا دچار سرگیجه ، تهوع ، استفراغ ،
عرق سرد ، افزایش و ترشح اشک ، لرزش عضلانی ، اختلال تعادل و اختلال دید می شود
مسمومیت با نفتالین Naphthalene poisoning :
به دلیل دسترسی آسان به آن وخطر سمیت زیاد ، مسمومیت با نفتالین شایع است .
علایم ونشانه های آن عبارتند از :
تهوع ، استفراغ ، اسهال ، سردرد ، تشنج ، اختلال تنفسی ، وجود بوی نفتالین در تنفس ، سستی ،
سیاه یا قهوه ای شدن رنگ ادرار
مسمومیت با آرسنیک ( سم موش ) Arsenic poisoning ( Mouse poison ) :
علایم آن عبارتند از :
شکم درد ، اسهال بسیار شدید آبکی ، تهوع ، سر درد ، سردی اندامها ، کبودی پوست ، احساس طعم
فلز در دهان و اختلال هوشیاری
مسمومیت با قارچها Mushroom poisoning :
بیش از 5000 نوع قارچ وجود دارد که فقط 100 نوع آن سمی هستند . قارچهایی که دو برآمدگی در سطح
ساقه آنهاست سمی تلقی می شوند . اگر اطلاع کافی در مورد قارچها ندارید همه قارچها را سمی فرض
کرده و از خوردن آن پرهیز کنید
مسمومیت با حشره کش های کلردار Chlorinated pesticides poisoning :
از این مواد در حشره کش ها و سموم سمپاشی مزارع استفاده می شود . جذب سم از راه پوست ،
تنفس و گوارش است .
علایم آن عبارتد از :
تهوع ، استفراغ ، اسهال ، لرزش عضلانی ، تشنج ، سردرد ، اغماء و اختلال در دستگاه تنفس و قلب و
عروق
مسمومیت های دارویی Drug poisoning :
در اثر استعمال دارو به صورت خوراکی ، تزریقی و یا تنفسی ایجاد می شود . در بسیاری موارد مصرف
دارو به صورت خودسرانه و بدون نظر پزشک صورت می گیرد . بیشترین مسمومیت دارویی به دلیل مصرف
داروهای آرام بخش ، خواب آور ،مواد مخدر و یا مسکن ایجاد می شود . داروهای خواب آور در دسترس
خانمها بوده و گاهی جهت جلب توجه و یا خود کشی اقدام به بلع مقادیر زیاد دارو می نمایند
مسمومیت با اسیدها و بازهای قوی poisoning Acid and alkali Strong :
از مواد بازی ( قلیایی ) می توان آب ژوال ، آمونیاک و محلولهای سفید کننده لباسها و از مواد اسیدی ،
اسید سولفوریک را نام برد
مسمومیت با سیانور Potassium cyanide poisoning :
سیانور جزو مهلک ترین سموم برای انسان است . از سیانور در صنعت عکاسی ، کشاورزی و موارد
صنعتی و ... استفاده می شود . مسمومیت با آن یا به صورت عمدی ( خود کشی یا جنایت ) و یا اتفاقی
است .
علایم و نشانه های آن عبارتند از :
سر گیجه ، تهوع ، استفراغ و اشک ریزش
نخستین اقدامهای ضروری در مسمومیت هایی که از راه دهان صورت می گیرد :
1 – توجه به راه تنفسی ، وضعیت تنفسی و گردش خون و در صورت لزوم انجام اقدامات احیاء
2 – فرد مسموم را در وضعیت مناسب ، هوای آزاد قرار داده گرم نموده و وادار به استراحت و آرامش نمایید
3 – در افراد خواب آلود و یا غیر هوشیار از ورود مواد غذایی و ترشحات به درون راههای تنفسی جلوگیری
کنید
4 – به فرد مسموم مایعات فراوان ، شیر ، ماست ، آبلیمو و ... بدهید
5 – فرد مسموم را وادار به استفراغ نمایید . اگر مواد سمی در 30 تا 60 دقیقه اخیر خورده شده به عنوان
یک قانون محتویات معده او را خالی کنید ( استفراغ یا شستشوی معده )
6 – بهترین راه تحریک استفراغ استفاده از شربت اپیکا است در بچه ها یک قاشق مربا خوری در یک
لیوان آب و در بزرگسالان دو قاشق مربا خوری در یک لیوان آب ریخته و به مسموم داده شود . اگر
دسترسی به شربت اپیکا ندارید ، به شخص مسموم چند لیوان آب گرم داده و با استفاده از انگشت یا
قاشق ته گلوی او را تحریک نمایید
نکته : به مسمومین به صورت همزمان شربت اپیکا و شیر داده نشود
نکته : وادار کردن مسموم به استفراغ در موارد زیر ممنوع است
الف– مسمومیت با نفت و مشتقات آن poisoning Oil and its derivatives
ب – مسمومیت با مواد اسیدی و قلیایی poisoning Acid and alkali Strong
پ – اختلال در سطح هوشیاری مسمومین Impairment of consciousness Poisoned
ت – بروز تشنج ( مثل مسمومیت با سم استریگنین ) Incidence of seizures
ث – در سه ماهه آخر حاملگی Last quarter of pregnancy
7 – در صورت وجود علایم شوک ، درمانهای خاص آن صورت بگیرد
8 – در مسمومیت با محلولهای اسیدی ، به آنها شیر ، روغن زیتون ، محلول جوش شیرین و سفیده
تخم مرغ بدهید
9 – در مسمومیت با محلولهای قلیایی به آنها آب فراوان یا مخلوط آب لیمو با سرکه و سفیده تخم مرغ
بدهید
10 – در صورت لزوم به مسمومین اکسیژن کافی داده شود
11 – در موارد مسمومیت با مواد سوزاننده در اطفال دستهای آنها را بشویید تا در نتیجه تماس آنها با
چشم عوارض چشمی ایجاد نشود
12 – در مسمومیت با تریاک ، در صورت امکان شستشوی معده با آب و یا مصرف خوراکی ذغال فعال
شده و یا مسهل ( ترکیب شیر و ماست )
13 – در مسمومیت با حشره کش ها از آتروپین ( پادزهر ) استفاده شود
14 – در مسمومیت با نفتالین فرد را وادار به استفراغ کرده و به او مایعات فراوان و سفیده تخم مرغ داده
شود
خلاصه اقدامات ضروری در مسمومیت با نفت و مشتقات آن :
1 – از تحریک استفراغ در فرد مسموم خودداری کنید
2 – در صورت استفراغ خود به خودی فرد مسموم مواظب باشید تا مواد استفراغی وارد راه های تنفسی
وی نشود
3 – او را در هوای آزاد و وضعیت مناسب قرار دهید
4 – دو قاشق غذاخوری پارافین یا روغن زیتون به فرد مسموم بدهید
5 – او را سریعا به بیمارستان منتقل کنید
خلاصه اقدامات ضروری در مسمومیت با مواد اسیدی و بازی
1 – از تحریک استفراغ در فرد مسموم خودداری کنید
2 – در مسمومیت با محلولهای اسیدی به آنها شیر ، روغن زیتون و سفیده تخم مرغ و در مسمومیت با
محلولهای قلیایی به آنها آب فروان یا مخلوط آبلیمو با سرکه و سفیده تخم مرغ بدهید
3 – در صورت آغشته بودن دست اطفال به این مواد آنرا بشویید
خلاصه اقدامات ضروری در مسمومیت با تریاک
1 – فرد مسموم را وادار به استفراغ کنید
2 – در صورت امکان فرد مسموم را شستشوی معده دهید
3 – فرد مسموم را بیدار نگه دارید
4 – او را سریعا به بیمارستان منتقل نمایید
مسمومیت با گازهای سمی Poisoning Toxic fumes :
مسمومیت با گازهای سمی ، در نتیجه استنشاق گازهای سمی صنعتی مثل بخار آمونیاک و یا گازهای
سمی ناشی از سوخت ناقص مثل مونواکسید کربن ایجاد می شود .
علایم عمومی مسمومیت با گازهای سمی عبارتند از :
سردرد شدید ، تهوع ، استفراغ ، سرفه ، خس خس سینه ، تنگی نفس ، درد سینه ، سوزش چشم ،
سرگیجه ، سوختگی صورت و بیهوشی
مسمومیت با مونو اکسید کربن Carbon monoxide poisoning :
مونو اکسید کربن گاز خطرناکی است این گاز بدون بو ، بدون رنگ و بدون مزه خاصی بوده و توسط شامه
انسان حس نمی شود ، قدرت اتصال به گلبولهای قرمز این گاز 200 برابر اکسیژن است و این خاصیت
بسیار خطرناک است . مسمومیت به دلیل استنشاق مونو اکسید کربن اغلب در منازل و در کشور ما
بخصوص در روستاها بخاطر مصرف زیاد کرسی ، سماور ، چراغ و بخاری نفتی و در محیط های بسته و
سوخت ناقص زیاد دیده می شود افراد نجات یافته در آتش سوزیها نیز ممکن است دچار مسمومیت با
این گاز شوند .
علایم و نشانه های مسمومیت با مونواکسید کربن عبارتند از :
کبودی بدن ، ( نوک انگشتان دست و پا ، لبها ) سردرد ضرباندار ، سر گیجه ، تهوع ، استفراغ ، ضعف ،
خروج کف صورتیاز دهان و ... ، وقفه تنفسی و اغماء
نخستین اقدامات ضروری بصورت کلی :
1 – فرد مسموم را سریعا به هوای آزاد برده و وادار به تنفس نمایید
2 – در صورت قطع تنفس اقدامات احیا را شروع کنید
3 – فرد مسموم را بیدار نگه دارید
4 – در صورت امکان اکسیژن از راه دهان و بینی داده شود
5 – مسموم را سریعا به مراکز درمانی انتقال دهید
پیشگیری از مسمومیت ها Prevention of poisoning :
در مسمومیت های غذایی : رعایت اصول بهداشت فردی و عدم استفاده از غذاهای بین راهی و آلوده و
استفاده از ظروف یکبار مصرف در مسافرتها و عدم مصرف غذاهایی که در خارج از یخچال نگهداری می
شوند
در مسمومیت های دارویی و مواد اسیدی و بازی : این مواد را دور از دسترس اطفال قرار دهید
هرگز از تریاک جهت تسکین درد و به عنوان خواب آور استفاده نکنید
هنگام کار با سموم کشاورزی و ... از دستکش استفاده کنید